Tip:
Highlight text to annotate it
X
Bu bir ESOcast video yayınıdır!
En son teknoloji ürünü bilim ve hayatın perde arkasında yer alan ESO,
yani Avrupa Güney Gözlemevi.
Evrenın sınırlarını ev sahibimiz Dr J, yani Dr Joe Liske ile keşfe çıkacağız.
Merhaba, ve ESOcast'in bu özel bölümüne hoş geldiniz.
Ekim 2012'de ESO'nun kuruluşunun 50. yıldönümüne girerken
sekiz önemli keşfin
güney gökyüzünde ESO'nun ilk 50 yılında nasıl başarıldığını gösterecegiz.
Keskin Görüş
Büyük daha iyidir - en azından teleskop aynalarından bahsederken
Ancak büyük aynalar kendi ağırlığından dolayı deforme olmaması için kalın olmak zorundadır
Ve çok büyük aynalar her halukarda deforme olur, ne kadar kalın ve ağır olsalar da
Peki çözüm? İnce, hafif aynalar - ve aktif optik denen sihirli bir numara.
ESO bu teknolojiye 1980'lerin sonlarında öncülük etmişti,
New Technology Telescope (Yeni Teknoloji Teleskobu) ile.
Ve bu en son teknoloji.
VLT (Very Large Telescope=Çok Büyük Teleskop) aynaları 8.2 metre genişliğinde...
... ancak sadece 20 santimetre kalınlığında.
Ve sihir burada:
bilgisayar kontrollü destek ünitesi
aynanın her zaman nanometre seviyesinde aynı biçimde olmasını sağlıyor.
VLT, ESO'nun amiral gemisidir.
Aynı boyutta dört teleskop, Şili'nin kuzeyi Cerro Paranal'da güçlerini birleştiriyorlar.
1990'ların sonunda inşa edilmiş olup
astronomlara en son teknolojiyi sunmuşlardır.
Atacama Çölü'nün ortasında, ESO astronomlar için bir cennet oluşturmuştur.
Bilimciler La Residencia'da kalırlar
burası neredeyse toz ve moloz yığınları altında gömülmüş bir misafirhane olmasının yanında
dünyanın en kuru yerlerinden birindedir.
Ancak içeride, yemyeşil palmiyeler, yüzme havuzu ve ... mükemmel Şili tatlıları.
Elbette,
Çok Büyük Teleskopun size sunduğu yüzme havuzu değildir,
ama eşsiz evreni gözleme imkanı vermesidir.
İnce aynalar ve aktif optik sistemi olmasaydı VLT olamazdı
Ama dahası var
Yıldızlar bulanık görünür, hatta en iyi ve en büyük teleskopla gözlense bile.
Sebep? Dünya'nın atmosferi görüntüyü bulanıklaştırır.
Burada ikinci sihirli bölüm giriyor: Uyarlanabilen Optik (Adaptive Optics)
Paranal'da, laser ışınları karanlık gökyüzünü yararak yapay yıldızlar oluştururlar.
Alıcılar da bu yıldızları kullanarak atmosferdeki dalgalanmaları ölçer.
Ve saniyede yüzlerce kez,
görüntü bilgisayar kontrollü deforme edilebilen aynalarla düzeltilir.
Ve son etki? Sanki hareketli atmosfer tabakası tamamıyla çıkartılmış gibi.
Şu farka bir bakın!
Samanyolu dev bir spiral galaksidir.
Ve merkezi - 27 000 ışık yılı uzaklıkta -
yatan, ancak ESO'nun Çok Büyük Teleskobu'nun yardımı ile çözülen bir gizemdi.
Yüksek kütleli toz bulutları Samanyolu'nun merkezini görmemizi engeller.
Ancak hassas kırmızıötesi kameralar bu toz bulutlarının içinden geçebilir
ve altında yatan gizemi açığa çıkarabilir.
Uyarlanabilen Optik sistemi onlarca kırmızı dev yıldızı açığa çıkarmıştır.
Ve yıllar içerisinde, bu yıldızların aslında hareket ettiği gözlemlendi!
Samanyolu'nun merkezinde görünmez bir nesnenin etrafında yörüngede dönüyorlardı.
Yıldızların hareketlerinden çıkararak, bu görünmez cisim çok yüksek kütleli olmalıydı.
Bir canavar karadelik, kütlesi Güneş'in kütlesinin tam 4.3 milyon katı!
Astronomlar aynı zamanda gaz bulutlarından enerji fışkırmalarının
karadeliğin içine doğru düştüğünü de gözlemlediler.
Bunların hepsi işte Uyarlanabilen Optik sisteminin gücü ile oldu.
Yani ince aynalar ve aktif optik sistemi dev teleskopların inşa edilmesine sebep oldu.
Ve Uyarlanabilen Optik de, atmosferdeki dalgalanmaları çözerek
bize çok keskin görüntülerin ulaşmasını sağladı.
Ama henüz sihirli buluşlarımız bitmedi.
Ve üçüncüsü. Girişimölçerler (Interferometreler).
VLT dört tane teleskoptan meydana geliyor.
Hep beraber birleştirildiğinde, 130 metre genişliğinde bir sanal teleskop gibi davranabiliyorlar.
Herbir teleskoptan gelen ışık, tünellerle taşınarak
bir yeraltı laboratuvarında toplanıyor.
Burada ışık dalgaları lazer ölçücü ve gecikme çizgileri kullanılarak birleştiriliyor.
Sonuç olarak, dört tane 8.2 metrelik teleskobun ışık toplama gücü ve
ve kartal gözü gibi görüntü oluşturan sanal teleskop 50 tenis kortu büyüklüğüne ulaşıyor.
Dört ek teleskop da ağa daha çok esneklilk kazandırıyor.
Belki 4 dev teleskobun yanında ufacık gibi durabilir.
Ama, 1.8 metre genişliğinde aynaları vardır.
Bu da yaklaşık 100 yıl önce dünyadaki en büyük teleskoptan bile daha büyüktür.
Optik Girişimölçer mucize gibi birseydir.
Yıldız ışığının sihirli gücü, çölün ortasında dize geliyor.
Ve sonuçlar inanılmaz.
Çok Büyük Teleskobu Girişimölçeri, 50 kat daha fazla detaylı bilgiyi
Hubble Uzay Teleskobuna nazaran sunuyor.
Örnek vermek gerekirse, vampir bir çift yıldızın çok net görüntüsünü sunuyor.
Bir yıldız, yoldaşı olan diğer yıldızdan madde çalıyor.
Düzensiz yıldız tozu esintileri Betelgeuse yıldızının çevresinde tespit edildi
dev bir yıldız, süpernovaya dönüşmek üzere.
Ve yeni doğmakta olan yıldızların çevresindeki disklerde, astronomlar...
... Dünya benzeri gezegenler oluşturmak için gerekli hammaddeyi buldular.
Çok Büyük Teleskop insanoğlunun gökyüzüne bakan en keskin gözüdür.
Ama astronomlar ufuklarını geliştirmek için
farklı metodlar da kullanıyorlar
Avrupa Güney Gözlemevi'nde
evreni çok farklı çeşit bir ışık ile gözlemeyi öğrendiler.
Ben Dr J., bu özel ESOcast yayınımızı bitirirken
Bir dahaki sefere yine başka bir kozmik macera için bize katılın.
ESOcast ESO, Avrupa Güney Gözlemevi tarafından yayınlanmaktadır.
Avrupa Güney Gözlemevi
ESO, Avrupa Güney Gözlemevi
astronomi alanındaki seçkin hükümetlerarası bilim ve teknoloji organizasyonu olarak
dünyanın en gelişmiş yer tabanlı teleskoplarını tasarlayıp, inşa edip, işletmektedir.
Transkripsiyon: ESO; Çeviri: Umut Yıldız (Leiden Gözlemevi, ESON Türkiye Ekibi)
Hazır sizi ESO ile yakalamışken
Hubble ile başınızı bu dünyadan kaldırın.
Hubblecast, dünyanın en tanınmış ve ödül kazanmış
uzay gözlemevi olan Hubble'dan son keşifleri aktarıyor.
NASA / ESA Hubble Uzay Teleskobu