Tip:
Highlight text to annotate it
X
Her şeyden önce, 19.yüzyılın sonlarına doğru iş dünyası derin bir rekabet içindeydi.
..19. yy'ın sonları boyunca; genelleme yapmak gerekirse.
..ve fiyatlar sürekli düşmekteydi. Diğer bir deyişler İç Savaş'tan (1861-1865) 1900'e kadar, 1890'ların sonlarına kadar, fiyatlar genel olarak düşmekteydi.
Düşmesinin de bir nedeni vardı, bir kere iş dünyası çok rekabetçiydi, ekonomi çok üretkendi..
..öyle ki mal ve hizmetlerin arzı hızlı bir şekilde yükseliyordu.
Diğer bir deyişle, bu Amerika'nın endüstrileştiği zamanlardı. Dünya tarihindeki en büyük ekonomik büyüme periyoduydu.
..yaşam standartları ve üretkenlik arttı, fiyatlar ise düştü.
Bunun faturası işletmelere çıkıyordu denemez çünkü maliyetler de aynı şekilde düşüyordu, üretkenlik ve toplu üretimin artışıyla beraber.
Bu durumda, birçok işletme grupları bunu düzeltmeye çalıştılar, başarısızlıkla sonuçlansa da, bu fiyatların düşmesi olayını düzeltmeye uğraştılar..
..karteller oluşturarak, yani, her endüstride bir kartel oluşturup üretim miktarını azaltıp fiyatları yükseltebilmek için.
..ve bu her endüstride baş göstermeye başladı, demiryollarından başlayarak, ki ABD'deki ilk büyük işletmeleri oluşturuyordu,
..ilk büyük ölçekli işletmeleri. Daha sonra imalat endüstrisine yayıldı 1890'ların sonlarına doğru.
Karteller yoluyla, yasal karteller veya mergerler(birleşme) yoluyla.
1890'ların sonlarına doğru yaygın fikir şuydu..
"Bir büyük şirket altında.. Bütün çelik endüstrisi için bir büyük şirket kuralım," petrol endüstrisi için vesaire..
"..ve sonra üretimi azaltarak fiyatları yükseltelim ve karımızı artırmış olalım."
Bunu sistemli bir şekilde denediler. İşadamları arasında ideoloji buydu tabiri caizse, hepimize kar getirecek en güzel yol kota koymaktı.
Kartellerde olduğu gibi resmi kotalarla, yada mergerlerde olduğu gibi bu şirketin belli bir..
..hissesine sahip olup sonra üretimi azaltıp fiyatları artırmak; büyük amaç buydu.
Bunların hepsinin sonucu tam bir fiyaskoydu, deneme üstüne deneme, yüz.. abartmıyorum yüzlerce merger veya kartel denemesi, hepsi çöktü..
..iki temel nedenden dolayı hepsi çöktü. Birincisi, ekonomik teori bunu tahmin edebilir ve bu defalarca doğrulanmıştır,
..iki temel neden. Birincisi.. Endüstri tamamen serbestti; devlet devreye girerek insanları kartel veya merger kurmaya zorlayamıyordu. Temel neden buydu.
Olacak olan şey, bir kartel veya merger kurulduğunda..
..ve üretimi azaltıp fiyatları yükseltip karını artırınca, diğer işadamları bunu görüp..
.."Hey, burası müthiş bir endüstriye benziyor" diyip, çinko endüstrisi veya herneyse..
..yada petrol endüstrisi yada herneyse.. demiryolları.. Müthiş karlar elde ediyorlar. "Hadi şuraya gidelim ve rekabet edelim çünkü onlar..
..fiyat yükseltiyorlar, biz de yeni bir şirket, fabrika, demiryolu ile gelelim..
..ve bunları ezelim." Ve aynen böyle de oldu. Yani her zaman daha rekabetçi birisi gelir ve eski şirketlerle rekabet edip..
..sonra eski şirketler yeni şirketle sıkıntıya girer, çünkü kalıcı bir rakibi çıkmıştır,
..ki onlar için büyük bir sıkıntıdır bu. Çünkü en son ekipmanla, yeni fabrikalarla ve yeni ekipmanlarla,
en son teknolojiyle vesaire gelir, ve artık karşılarında yeni bir kalıcı rakip bulurlar.
Bütün bunlar onlar için büyük bir sıkıntıya dönüşür. Ve bu birinci nedendi. Sonra olacak olan şey..
..şirketler teker teker kartelden ayrılmaya başlar. Derler ki: "Bak, biz fiyatları.."
..diğer bir deyişle, kartel üretimi sınırlar, fiyatları artırır. Fiyatlar oldukça yüksek, şirket sahibi der ki :
"Bak, bunu yapmamam gerekiyor. Endüstrideki diğer dostlarımla kartel anlaşmam var.."
..ama sen eski arkadaşım, kankam veya herneyse eski müşterim olduğun için sana ne yapacağım..
"Sana çeliği, yada herneyse titanyumu vesaire, %20 aşağıdan satacağım ama kimseye söylemeyeceğine söz verirsen."
Böylece gizli fiyat kırmalarla şirket kar kazanır, satış rakamları artar. Ve tabii ki bu sır hızlıca etrafa yayılmaya başlar..
.. altı ay yada bir yıl kadar sonra, diğer şirketler buna epey sinirlenirler..
..ve sana fiyat kırıcı demeye başlarlar, ki sendika dilinde grev kırıcı teriminin eşdeğer anlamlısıdır bu..
..ve karşılıklı nefret ve suçlama ile birlikte bütün kartel çöker. Başladıkları yere dönmüşlerdir bir tek eskisinden daha fazla nefret etmektedirler birbirlerinden.
Yani diğer bir deyişle, bu sistem işe yaramadı. Kartel siyaseti ve merger siyaseti çöktü.
..ve bu noktada, bunlar olurken bazı ileri görüşlü ve bunların çökeceğini anlayan insanlar..
..şirket gruplarının içindeki insanlar karteli veya mergeri korumanın tek yolunun devlet tarafından zorlanması olduğunu kavradılar.
Sana kartel yaratması için politik mercilere başvurmak. Artan regülasyonların çıkış noktası da buydu.
Bu ilerlemeci sistem temel olarak ileri görüşlü,
..ileri görüşlü entelektüeller grubunun planı değildi. "Biz şöyle bir plan yaptık.."
..ve işadamlarını toplumun ortak çıkarı için baskılamak zorundayız." diyen insanlar değildi.
Tam tersine; devlet zoruyla kartel oluşturup rakiplerimizi eleyelim ve kartele girmeyip..
..bu şekilde kar etmeye çalışan girişken şirketleri de baskılayalım diyen işadamlarının planıydı.