Tip:
Highlight text to annotate it
X
Hayatınız ilk on sekiz yılında Dünya'nın düz olduğunu öğrendiğinizi
düşünün. İlkokul ve liseyi üzerinde yaşağımız düz dünyayı öğrenerek
ve sıkıcı düz dünya fiziği ödevleri yaparak geçirdiniz ve sonra (eğer yeterince
şanslıysanız) üniversiteye gidiyorsunuz. Hayattınızda ilk defa size küre gösteriliyor
ve "Dünya aslında yuvarlak. Yalan söylediğimiz için özür dileriz" deniyor.
Maalesef, bu birazdan anlatacağım konularda
aynen yaşanıyor.
1) Yerçekimi Muhtemelen nesnelerin birbirlerini kütlelerine
bağlı olarak çektiği öğrendiniz. Dolayısıyla ışığın kütlesiz olduğu için yerçekiminden
etkilenmediğini düşünürek büyüdünüz. Biliyorum ki, Ben öyle düşünüyordum. Bakın size ne diyeceğim:
Yerçekiminin kaynağı kütle değildir. Enerji ve momentumdur. Işık bu özelliklere sahip (tabii ki, normal
kütle de sahip). Yani ışık bir yıldızın veya gezegenin veya karadeliğin yanından geçerken bükülmekle kalmıyor
Işık gezegeni/yıldızı/karadeliği çekiyor da. (Tabii yalnızca
çok çok küçük miktarda. Fakat küçük miktar sıfır demek değil). Neyse, sonuç şu ki
Newton'ın yerçekimi kanunu yalnızca yaklaşık olarak doğru. Bizi Ay'a ayak bastıracak
kadar yeterli, fakat mükemmel değil. Genel Görelilik daha iyi.
2) Özel Görelilik
Aydan bahsetmişken, muhtelemelen, bir koyun trene göre 2 km/h hızla hareket ediyorsa
ve tren aynı yönde yere göre 2km/h ile hareket ediyorsa
koyunun yere göre 4 km/h hızla hareket ettiğini de öğrendiniz. 2+2=4, değil mi? YANLIŞ.
Özel görelilik hakkında yapılan deneyler hızların öyle basitçe toplanmadığı kanıtladı.
Yani koyun aslında, yere göre, çok ufacık bir farkla da olsa 4 km/h hızdan daha yavaş
hareket eder. Bu sapmayı doğru tahmin eden formül ise:
(v1+v2)/(1+v1*v2/c^2). Çok büyük bir fark değil. Ama
dünya da oldukça düz görünüyor, değil mi?
Ama dünya düz değil. Eğer kedimden 10.000 km uzağa yürürsem ve siz 10.000 km daha uzağa
yürürseniz, kedimden 20.000 km daha uzakta DEĞİLSİNİZ. Yalnızca 12.750 km uzaktasınız.
Aslında dünyada herhangi bir şey ile aranızda olabilecek en büyük uzaklık 12.750 km. Bu "dünya uzaklık limiti"
Biz buna normalde dünyanın çapı diyoruz. Ve benzer şekilde iki hızı toplamak istediğinizde
300.000.000 m/s olan "kozmik hız limiti"'ne bağlı olursunuz. Bu limit
ışık hızıdır.
Yani, sırf gözlerimize dünya düz, hızlar basitçe toplanabiliyor ve
ışığın bir kütle çekim etkisi yok gibi görünüyor diye kendimizi ve çocuklarımızı
doğanın gerçek işleyişi hakkında yanlış mı yönlendirmeliyiz?